በሰማርካንድ የሚገኘው የሬጅስታን አደባባይ የሺህ አመት ታሪክ ያለው የከተማዋ ባህላዊ እና ታሪካዊ ማዕከል እና እምብርት ነው። ምስረታው የተጀመረው በ14-15ኛው መቶ ክፍለ ዘመን መባቻ ላይ ሲሆን እስከ ዛሬ ድረስ ይቀጥላል። የሦስቱ ግርማ ሞገስ ያላቸው የሼርዶር፣ ኡሉግቤክ እና ቲሊያ-ካሪ ማድራሳ ስብስብ፣ ወደር የማይገኝለት የፋርስ አርክቴክቸር ድንቅ ስራ አለም አቀፍ ደረጃውን የጠበቀ ንብረት ነው። ከ2001 ጀምሮ የሕንፃው ሕንፃ በዩኔስኮ ጥበቃ ሥር ነው።
መግለጫ
በማዕከላዊ እስያ ውስጥ የሬጅስታን አካባቢ ያላቸው ብዙ ከተሞች አሉ ነገርግን በባህል ቅርስ ትልቁ እና ዋጋ ያለው ሳርካንድ ነው። በኡዝቤኪስታን ውስጥ ካሉት በጣም አስፈላጊ ሰፈሮች አንዱ በሆነው በሳማርካንድ ታሪካዊ ማዕከል ውስጥ ይገኛል።
የሬጅስታን ስኩዌር ፎቶ አስደናቂ ነው፣ በአንድ በኩል፣ በውበቱ፣ በሌላ በኩል፣ እዚህ ከሚገኙት እቃዎች ግርማ ጋር። Turquoise domes ከዩኒቨርሲቲዎች - ማድራሳዎች በምስራቃዊ ስክሪፕት ከተሸፈኑ እና ግዙፍ የመግቢያ ቅስቶች የሚጋብዙዎት ይመስላሉ።ያልታወቀ የእውቀት ዓለም። በግልጽ ለማየት እንደሚቻለው ሳምርካንድ በመካከለኛው ዘመን በዓለም ቀዳሚ የባህልና የትምህርት ማዕከል የነበረች ሲሆን ከቁርዓን ፣ ፍልስፍና እና ሥነ-መለኮት በተጨማሪ ፣ የሂሳብ ፣ የስነ ፈለክ ፣ የመድኃኒት ፣ የሕንፃ እና ሌሎች የተግባር ሳይንሶችን የተማሩበት በአጋጣሚ አይደለም ።
ስም
በአረብኛ "reg" ማለት ከአሸዋማ በረሃ ዓይነቶች አንዱ ነው። ይህም አካባቢው በአንድ ወቅት በአሸዋ የተሸፈነ ነበር የሚለውን መደምደሚያ ያሳያል. የሬጅስታን ካሬ ስም አመጣጥ ሳይንሳዊ ግምቶች የሚጀምሩት እዚህ ነው።
በአንደኛው እትም መሰረት የመስኖ ቦይ እዚህ ይሰራል። ከስሩ ብዙ አሸዋ ተከማችቶ ውሀው ሲደርቅ በከተማዋ እድገት ምክንያት ግዛቱ በረሃማ ቦታ መምሰል ጀመረ።
በሌላ ስሪት መሰረት፣ ከድል አድራጊው ቲሙር ጊዜ ጀምሮ፣ አደባባዩ የህዝብ ግድያ ቦታ ሆኖ አገልግሏል። በሞቃታማ የአየር ጠባይ ውስጥ ደሙ እንዳይሰራጭ እና እንዳይገማት, አፈሩ በአሸዋ የተሸፈነ ነበር. ሆኖም፣ እነዚህን ስሪቶች ማረጋገጥ ወይም ውድቅ ማድረግ አይቻልም። የሚታወቀው ቲሙር በሞተበት ጊዜ (1405) እስካሁን ከነበሩት መዋቅሮች ውስጥ አንዳቸውም አልተገነቡም።
የመጀመሪያ ታሪክ
ሬጅስታን አደባባይ በመጀመሪያ የመካከለኛውቫል ከተማ ሩብ ነበር፣ በመኖሪያ ጎጆዎች፣ ሱቆች፣ ወርክሾፖች፣ የገበያ ማዕከሎች የተገነባ። ስለ አርክቴክቸር እቅድ ምንም ፍንጭ አልነበረም። የሳምርካንድ (ማራካንዳ) 6 ራዲያል ጎዳናዎች ከሁሉም አቅጣጫዎች ወደ ካሬው ተሰበሰቡ። በአራቱ መጋጠሚያ ላይ (በተለይ ወደ ቡኻራ፣ ሻክሪሳብዝ እና ታሽከንት የሚመራ)የቲሙር ሚስት፣ ስሟ ቱማን-አጋ፣ በ14ኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ ቾር-ሱ (ቾርሱ) ትንሽ ጉልላት ያለው የገበያ አዳራሽ ገነባች። ከኡዝቤክ ሲተረጎም እንዲህ ይመስላል፡- “አራት ማዕዘናት።”
በጊዜ ሂደት የቲሙር የልጅ ልጅ ሚርዞ ኡሉግቤክ የቲሙሪድ ግዛት ገዥ ሆነ። እንደ ታጣቂው አያቱ (ታመርላን በመባልም ይታወቃል) ለሳይንስ ከፍተኛ ፍላጎት አሳይቷል እና በኋላም በዘመኑ የላቀ አስተማሪ ሆኗል።
በኡሉግቤክ ስር፣ አሁን ያለው የሬጅስታን ካሬ መልክ መልክ መያዝ ይጀምራል። በ 15 ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ, የመጀመሪያው ትልቅ ተቋም እዚህ ተገንብቷል - ቲም (የተሸፈነ ገበያ) ቲልፓክ-ፉሩሻን. ከመላው ክልሉ ነጋዴዎችን መሳብ ጀመረ እና የሚርዞይ ካራቫንሰራራይ በአቅራቢያቸው እንዲቆዩ ተደረገ። ከአራት አመት በኋላ ታላቁ ካን እጅግ ያጌጠ ካናካ - የደርዊሾች (የሚንከራተቱ መነኮሳት) ገዳም ገነባ።
ኡሉግቤክ ማድራሳህ
ቀስ በቀስ፣ ኤል-ሬጅስታን አደባባይ ከንግዱ አደባባይ ወደ ሳርካንድ የፊት ለፊት በር መዞር ጀመረ። የለውጡ ጅምር የማድራሳ ግንባታ ነበር። የስነ ፈለክ ጥናትን የሚወደው ኡሉግቤክ በምስራቅ ትልቁን የመንፈሳዊ እና የትምህርት ማእከል ከታዛቢ ጋር በማጣመር በተሸፈነው ገበያ ቦታ ላይ እንዲገነባ አዘዘ።
አሁን ባለበት ሁኔታም የኡሉግቤክ ማድራሳ በተዋሃደ የመታሰቢያ ሐውልት እና ውበት ጥምረት ያስደምማል። ግን በ 1420 በግንባታው ወቅት, የበለጠ ቆንጆ ነበር. በዕቅዱ አራት ማዕዘን ቅርጽ ያለው 51x81 ሜትር የሚለካው ሕንፃው በአራት ጉልላቶች የቱርኩይስ ቀለም ዘውድ ተቀምጧል። ባለ ሶስት ደረጃ ሚናራዎች በእያንዳንዱ ማእዘኖች ላይ ተዘርግተዋል. በማዕከሉ ውስጥ በሥነ ሕንፃ ምስራቃዊ ወግ መሠረት30x30 ሜትር የሆነ የተዘጋ ግቢ ነበር ዋናው የመሰብሰቢያ አዳራሽ መስጊድ ተብሎ የሚጠራውም ከኋላው ይገኛል። ከተጠበቀው በተቃራኒ ዋናው መግቢያም ነበር. ወደ ካሬው ፊት ለፊት ያለው ግዙፉ ቅስት የጌጣጌጥ እና ተምሳሌታዊ ተግባራትን ያከናውናል ይህም የእውቀት ኃይልን ያካትታል።
የታሪክ መራራ ትምህርቶች
እንደ አለመታደል ሆኖ የኡሉግቤክ ማድራስህ በመጀመሪያው መልኩ ወደ እኛ አልወረደም። ይህ በመሬት መንቀጥቀጥ, እና በሰዎች ግድየለሽነት እና በወታደራዊ ግጭቶች ምክንያት ነው. ከ 200 ዓመታት ብልጽግና በኋላ, ትልቁ እና በጣም የተከበረው የመካከለኛው ዘመን ዩኒቨርሲቲ, የትምህርት ተቋሙ ቀስ በቀስ ማሽቆልቆል ጀመረ. ይህ የሆነበት ምክንያት የማቬራናህር ግዛት ዋና ከተማን ከሳምርካንድ ወደ ቡኻራ በማሸጋገሩ ነው።
በ16ኛው መቶ ክፍለ ዘመን በአሚር ያላንግቱሽ ባሀዱር ዘመነ መንግስት ማድራሳ ታደሰ። ይሁን እንጂ በ18ኛው መቶ ክፍለ ዘመን የእርስ በርስ ግጭትና ሕዝባዊ አመጽ ክልሉን ጠራርጎታል። ባለሥልጣናቱ የሕንፃው ሁለተኛ ፎቅ እንዲፈርስ በማዘዝ አማፂዎቹ ከላይ ሆነው በመንግሥት ኃይሎች ላይ እንዳይተኩሱ ትእዛዝ ሰጥተዋል። ስለዚህ, የፀደይ ሰማይ ቀለም ያላቸው ድንቅ ጉልላቶች ጠፍተዋል. አጨራረሱም ተጎድቷል። በኋላም በተፈጥሮ አደጋዎች እና በአካባቢው ነዋሪዎች ከግንባታው ስር ጡብ በመሰረቅ ምክንያት ሚናሮች መውደቅ ጀመሩ. እ.ኤ.አ.
ዳግም ልደት
ከ20ኛው ክፍለ ዘመን መባቻ ጀምሮ የሬጅስታን አደባባይ የሳምርካንድ ፎቶዎች ተጠብቀዋል። የኡሉግቤክ ማድራሳ በአስከፊ ሁኔታ ውስጥ እንደነበረ ያሳያሉ። የዋናው ሕንፃ ቅስት እና የመጀመሪያ ፎቅ እንዲሁም የፊት ሚናሮች ዝቅተኛ (ከፍተኛ) ደረጃዎች በሕይወት ተረፉ። የፊት ገጽታ ማስጌጥ ነበር።በጣም ተጎድቷል።
በዚያን ጊዜ ለትምህርት ከፍተኛ ትኩረት በመስጠት የሶቪየት ሃይል በአካባቢው እየተመሰረተ ነበር። እ.ኤ.አ. በ 1918 የሰሜን ምስራቅ ሚናር በፍጥነት ማዘንበል ጀመረ ፣ ይህም በአቅራቢያው በተሰበሰቡ በርካታ ሱቆች እና የገበያ ማዕከሎች ላይ መውደቅን አስፈራርቷል። የቱርኮምስታሪስ የታሪካዊ ሐውልቶች ጥበቃ ቁጥጥር ኮሚሽን ልዩ የሆነውን ሕንፃ ለማዳን እቅድ አዘጋጅቷል. በጣም ጥሩው መሐንዲስ ቭላድሚር ሹኮቭ ፕሮጀክቱን በመቀላቀል ሚናራቱን ለማስተካከል ኦሪጅናል ዘዴን አቅርቧል፣ ይህም በተሳካ ሁኔታ ተተግብሯል።
በኋላ፣ የአርክቴክቸራል ውስብስቡ ወደ እድሳት ተደረገ፣ ይህም 70 ዓመታት ፈጅቷል። የሥራው ጫፍ በ 1950-1960 መጣ. እ.ኤ.አ. በ 1965 የደቡብ ምስራቅ ሚናር ተስተካክሎ እና ተጠናከረ። በ90ዎቹ ውስጥ፣ ሁለተኛው ፎቅ አስቀድሞ በኡዝቤኪስታን ተመልሷል።
ሼር-ዶር መድረሳ
ሼር-ዶር ማድራሳ ብዙም የሚያስደንቅ የሬጅስታን አደባባይ የህንጻ ሀውልት ነው። በ 1636 በያላንግቱሽ ባህርዳር አቅጣጫ የኡሉግቤክ የፈራረሰ ካንካ ቦታ ላይ ቆመ። ግንባታው ለ17 አመታት የተካሄደው በአርክቴክት አብዱልጀባር መሪነት ሲሆን መሀመድ አባስ ደግሞ የመሳል እና የማስዋብ ሃላፊነት ነበረው።
የህንጻው ውቅር ከኡሉግቤክ ማድራሳ ተቃራኒ ጋር ተመሳሳይ ነው። የዋናው ቅስት ፊት ለፊት በበረዶ ነብሮች (የጥንታዊ ማራካንዳ ምልክት) ያጌጠ ነው, ፀሐይን በጀርባዎቻቸው ላይ ይሸከማሉ. ለዩንቨርስቲው ስም ሰጡት፡ ሼር-ዶር - "የአንበሶች ማደሪያ"። የስብስቡ ልዩ ገጽታ ተመጣጣኝ ያልሆነ ትልቅ ማዕከላዊ ጉልላት ነበር። በክብደቱ ስር, መዋቅሩ, በጥቂት አሥርተ ዓመታት ውስጥ, ጀመረቀይር።
ይሁን እንጂ ማድራሳ የፋርስ አርክቴክቶችን የከበረ ወጎች ቀጥሏል። በክፍት ስራ ያጌጠ የቁርኣን ጥቅሶች ስክሪፕት ከጂኦሜትሪክ ጠመዝማዛ ጥለት በሚያብረቀርቁ ጡቦች እና በተራቀቁ ሞዛይኮች የተጠለፈ ነው። የግድግዳው ማስዋቢያ በጥሩ ሁኔታ ተጠብቆ ቆይቷል ነገርግን አንዳንድ ሚናራዎች ወድመዋል።
ቲላ-ካሪ ማድራሳህ
ከሼር-ዶር ጋር ተመሳሳይ የሆነ ታሪካዊ ወቅት ነው። በሬጅስታን አደባባይ ላይ ማዕከላዊ ቦታን ይይዛል. በ 1646-1660 የተገነባው በሚርዞይ ካራቫንሴራይ ቦታ ላይ ነው። በጌጣጌጥ ባህሪያት ምክንያት ቲሊ-ካሪ - "በወርቅ የተጌጠ" ተብሎ ይጠራ ነበር. ማድራሳውም እንደ ካቴድራል መስጊድ አገልግሏል።
ሕንፃው በሥነ ሕንፃ ስታይል በእጅጉ ይለያያል፡
- የግንባሩ ፊት በሁለት እርከኖች ሁጅርስ (ሴሎች) ያጌጠ ሲሆን ከካሬው ጋር በተጣሩ ቅርፊቶች ያጌጡ ናቸው፤
- ከማይረጋጋው ሚናራዎች ይልቅ ጉልዳስታ የሚባሉ ትናንሽ ጉልላቶች ያሏቸው ትናንሽ ቱሬዎች ወደ ጥግ ይወጣሉ።
- የኋላው ትልቅ ጉልላት ባለው መስጊድ ተይዟል።
የማእከላዊው ፖርታል እንደ አጎራባች ማድራሳዎች ሀውልት ነው። ማጃሊካ እና ሞዛይኮች ከዕፅዋት-ጂኦሜትሪክ ጌጣጌጥ ጋር በጌጣጌጥ ውስጥ በሰፊው ጥቅም ላይ ይውላሉ።
ከጥንት ጀምሮ
የሚያሳዝነው ነገር ግን በእርስ በርስ ጦርነቶች፣ በጎረቤቶች ወረራ እና በዘላኖች ወረራ ሳርካንድ በ18ኛው ክፍለ ዘመን አጋማሽ ላይ ተትቷል። በአንዳንድ ዓመታት በከተማው ውስጥ ምንም ነዋሪዎች አልነበሩም. በጎዳናዎች ላይ የሚንከራተቱት ሀብት አዳኞች፣ ደርቦች እና የዱር እንስሳት ብቻ ነበሩ። ማድራሳበማይታወቅ ሁኔታ ወድመዋል፣ እና ካሬው በ 3 ሜትር የአሸዋ ንብርብር ተሸፍኗል ፣ እሱም ምሳሌያዊ ነው ፣ ስሙ።
በ1770ዎቹ፣ መንግስት ተረጋጋ፣ እና ነዋሪዎች ወደ ሳርካንድ ጎረፉ። ሬጅስታን ፣ እንደ ምርጥ ዓመታት ፣ የነጋዴዎች ጩኸት ተሰምቷል ፣ የእጅ ባለሞያዎች ችሎታቸውን አቅርበዋል እና ብዙ ገዢዎች የእቃውን ዋጋ ጠየቁ። የዛርስት ባለስልጣናት በ 1875 "ትልቅ subbotnik" ያዙ. ደለል አፈርን አስወግደዋል (3 ሜትር ውፍረት የደረሰ)፣ የታችኛውን የሕንፃ ፎቆች አጽድተው፣አደባባዩንና አጎራባች መንገዶችን አስፋልተዋል። በ 1918 የሶቪየት ኃይል መምጣት, ማድራሳዎች ተዘግተው ወደ ሙዚየምነት ተቀይረዋል. በቀጣዮቹ ጊዜያት ውስጥ፣ የሬጅስታን የሕንፃ ግንባታ ስብስብ ወደ ነበረበት ለመመለስ ትልቅ ገንዘብ ተመርቷል።
ዛሬ የጥንቷ ማርካንዳ እና የኡዝቤኪስታን ዋና ምልክት ነው። እንደ ቱሪስቶች ግምገማዎች, ውስብስቡ የጥንት መንፈስን ጠብቆ ቆይቷል. ከእሱ ቀጥሎ አንድ ሰው በታላቅ ታሪክ ውስጥ ያለውን ተሳትፎ ይሰማዋል. ምንም እንኳን የመታሰቢያ ሐውልቶች ቢኖሩም, ሕንፃዎቹ በመጠን አይሰበሩም. እነሱ የሚያምር ይመስላሉ፣ እና አየር የተሞላው የጌጣጌጥ ንድፍ ወደ ሰማይ የሚሮጥ ይመስላል።
